گفت و گو : علی البرزی
ناخدا علی غلامزاده شخصی است که از ابتدای طراحی ساخت ناوشکن جماران تا زمان بهره‌برداری با این پروژه همراه بوده است و به عنوان فرمانده پروژه ساخت ناوشکن‌های ایرانی(موج) در جریان ابعاد گوناگون این طرح قراردارد، با این فرمانده کهنه کار نیروی دریایی ساعاتی همکلام شدیم و ابعاد گوناگون ساخت ناوشکن جماران را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
*ایده و طرح اولیه ساخت ناوشکن جماران از کجا شکل گرفت؟
سال ۷۶ نمایشگاهی درمنطقه یکم دریایی برگزارشد و در این نمایشگاه آخرین دستاوردهای نظامی و تحقیقاتی در حوزه دریا برای بازدید مقام معظم رهبری در سفر به جنوب بر پا شده بود، ایشان دربازدید از بخش‌های گوناگون این نمایشگاه با مشاهده ماکت یک ناوشکن جنگی از مسؤولان نمایشگاه سؤال می‌کنند که این ماکت مخصوص کدام ناوشکن است و مسؤولان هم در جواب مشخصاتی را از ماکت به ایشان ارائه می‌دهند، اما بعد از اتمام توضیحات مقام معظم رهبری در سخنانی از نیروی دریایی و فرماندهان می‌خواهند که یک ناوشکن با قابلیت حمل بالگرد و موشک بسازند که در حقیقت استارت اول برای ساخت ناوشکن جماران از همان نمایشگاه و فرمان فرمانده معظم کل قوا آغاز می‌شود.
*مراحل طراحی از چه زمانی و چگونه آغاز شد؟
پس از فرمان مقام معظم رهبری درآن زمان ما به واقع تکنولوژی ساخت و طراحی یک ناوشکن جنگی را نداشتیم، اما پرسنل نیروی دریایی به این سخن مقام معظم رهبری مبنی بر توانایی ساخت ناوشکن اعتقاد کامل داشتند و از ماه بعد برنامه‌ریزی‌ها برای طراحی و ساخت این ناوشکن آغاز شد. در ابتدا به دلیل اینکه هنوز به تکنولوژی ساخت دست پیدا نکرده بودیم، مطالعات و تحقیقاتمان را روی ناوچه‌های گوناگون آغاز کردیم.
در مرحله اول بررسی بدنه و سازه و قابلیت‌های ناوچه‌های مختلف در دستورکار قرار گرفت، در ابتدا طراحی بدنه و سازه اصلی‌ترین مشکل ما به حساب می‌آمد، به جهت تحریم آنچه را که در داخل کشور داشتیم، بررسی کردیم و همزمان به سراغ منابعی به صورت کتاب و جزوات در رابطه با ناوچه‌های خارجی رفتیم. بعد از مدتی با همکاری مرکز تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی دریایی طراحی و ساخت ناوشکن جماران در قالب طرح موج آغاز شد.
[1]امیر دریادار غلامزاده
*این مرحله چه مدت طول کشید؟
به دلیل اینکه پروژه‌ای با این عظمت برای اولین بار در کشور اجرا می‌شد، در حدود سه سال به طول انجامید، ساخت ناوشکن دارای ویژگی‌های خاصی است، چرا که در بخش‌هایی نیازمند طراحی به خصوصی هستیم.
*برای ساخت یک ناوشکن، شکل دادن به قوس میانی کشتی و درحقیقت بخش اصلی بدنه جزو سخت‌ترین مراحل است، این مرحله در ساخت جماران چگونه انجام شد؟
برای ساخت این بخش باید برش‌های دقیق و قوس‌هایی متناسب با یک ناوشکن به وجود می‌آمد و این بخش بیشترین زمان در ساخت این ناوشکن را به خود اختصاص داد، برای انجام این مرحله ناوشکن به بلوک‌های مختلف و مساوی تقسیم شد و همزمان هربلوک با قوس ویژه در مرکزی واحد طراحی و ساختن آن انجام می‌گرفت. در ابتدا بلوک‌های آسان و کوچک‌تر و در مراحل بعدی بلوک اصلی و قوس اصلی ناوشکن طراحی و ساخته شد.
*تمامی مراحل طراحی و ساخت در کارخانجات نیروی دریایی انجام شد؟
نه به این صورت نبود که تمام مراحل ساخت در یک مکان و کارخانجات نیروی دریایی انجام شود، وارد شدن بخش خصوصی در این پروژه باعث شد که تعدادی از بخش‌های این ناوشکن در نقاط مختلفی از کشور ساخته شود، حتی بخشی از بدنه جماران در شمالی‌ترین نقطه کشور و در مکان‌هایی که آب هم وجود نداشته ساخته شده است.
پس از مراحل ساخت قطعات تمام بخش‌ها به کارخانجات نیروی دریایی وارد شد و در این مکان به تدریج با برنامه‌ریزی و محاسبات مکانیکی یک کشتی قطعات روی هم سوار شد.
*در ناوشکن جماران جنس بدنه و بخش اصلی از فولاد و جنس روسازه و قطعات عرشه کشتی از آلومینیوم است، در علم فیزیک اتصال فولاد و آلومینیوم امکانپذیر نیست، در مراحل مونتاژ این اتصال چگونه انجام شد؟
بله ! همانطور که اشاره کردید، یکی از حساس‌ترین مراحل ساخت ناوشکن جماران اتصال این دو بخش بود، در ابتدا اتصال این دو بخش به علت عدم اتصال فولاد و آلومینیوم امکانپذیر نبود، اما با مطالعاتی که از مدت‌ها قبل توسط کارشناسان و متخصصان جهاد خودکفایی نیروی دریایی انجام شده بود، یک تکنولوژی جدید برای اتصال فولاد و آلومینیوم در ساخت ناوشکن به‌کار رفت که تا آن روز این تکنولوژی در کشور ما در هیچ یک از صنایع به کار نرفته بود و به واقع می‌توان گفت که جماران نمونه بارزی از خودکفایی و تکنولوژی بومی است و اتصال روسازه آلومینیومی به بدنه فولادی باعث ایجاد یک تکنولوژی جدید در کشور شد.
علاوه بر این ساخت دیواره‌های موج‌دار که در این کشتی استفاده شده است، برای اولین بار در کشور تمام تکنولوژی ساخت این دیواره‌ها فراهم شد.
*در مجموع چه تخصص‌هایی برای ساخت ناوشکن جماران به کار رفت؟
در مجموع بالای ۱۰۰ تخصص مختلف در ساخت این ناوشکن به کاررفته است، تخصص‌هایی در رابطه با رادار، الکترونیک، سونار، برق سنگین، مخابرات و کنترل به کار رفته است.
در بخش سازه هم تخصص‌های موتور، بدنه، دیزل و در بخش ناوبری پل، توپخانه، عملیات و سیستم‌های موشکی به کار رفته است.
از تخصص مهم‌تر جانمایی و قرارگرفتن بخش‌های مختلف در ناوشکن بود، چرا که به طور مثال توپ‌های ۷۶ و ۴۰ میلیمتری این ناوشکن باید در یک مکان به خصوصی قرار می‌گرفت تا شعاع عملیاتی خود را حفظ کند.
در مراحل ساخت این ناوشکن ما ۴ مهندسی اصلی داشتیم که شامل مهندسی خرید، مهندسی جانمایی، مهندسی طراحی و مهندسی تجهیزات می‌شود.
*مراحل ساخت جماران از زمان طراحی تا بهره‌برداری چه مدتی طول کشید؟
تمام مراحل ساخت از طراحی تا بهره‌برداری در کل ۴ سال به طول انجامید، مراحل طراحی و ساخت به صورت موازی و همزمان انجام شده است. یکی از بخش‌های اصلی یک ناوشکن جنگی سلاح‌های نظامی و ادواتی است که روی عرشه آن قرار می‌گیرد، سلاح‌های جماران با توجه به چه معیار‌هایی ساخته و در کشتی قرار گرفت؟ تجهیزات نظامی یک ناوشکن چند مشخصه اصلی دارد، اولین مشخصه این است که سلاح‌ها بتوانند در بدترین شرایط آب و هوایی بازدهی داشته باشند، مهمترین ویژگی ناوشکن جماران قابلیت اختفا از دید دشمن و هرگونه تهدید است.
این ناوشکن سه منظوره است، هم قابلیت تدافع و تهاجم علیه اهداف هوایی و هم قابلیت تدافع علیه اهداف سطحی و زیرسطحی را دارد. سیستم‌های تدافعی جماران علیه اهداف زیرسطحی به این صورت عمل می‌کند که اهداف را در فاصله بسیار بالا شناسایی کرده و راه و سرعت و عمق هدف و شرایط محیط را نشان می‌دهد و به صورت اتوماتیک‌وار به سیستم‌ها تغذیه می‌شود و در نهایت اژدرهای ناوشکن به دو صورت دستی و الکترونیکی به سمت هدف پرتاب می‌شوند، اژدرهای این ناوشکن از پیشرفته‌ترین نوع اژدرهاست که در ایران ساخته شده است. توپ‌ها و تیربارهای این ناوشکن هم از جمله پیشرفته‌ترین تجهیزات دفاع دریایی است که در ایران ساخته می‌شود و این قابلیت را به ناوشکن می‌دهد که علیه هر هدف متحرک یا ثابتی واکنش نشان دهند. در سیستم دفاعی جماران سنسورهای هوشمندی پیش‌بینی شده است که توانایی برخورد با هرگونه موشک یا تهدیدی از سطح به دریا یا هوا به دریا را دارد.
*چندی پیش شبکه‌های وابسته به بیگانه موشک‌های به کار رفته در جماران را از نوع «استاندارد» و ساخت کشور چین اعلام کردند، موشک‌های دریا به سطح و دریا به هوای جماران از چه نوعی است؟
متأسفانه برخی از رسانه‌ها به دنبال جوسازی علیه نظام جمهوری اسلامی و سیاه‌نمایی موفقیت‌های ایران در عرصه‌های مختلف هستند. در ناوشکن جماران موشک‌های به کار رفته از نوع «استاندارد» است، اما نه چینی بلکه موشک‌هایی که به صورت کامل در داخل کشور و توسط متخصصان ایرانی ساخته می‌شود. ما باید خودمان را باور داشته باشیم، موشک‌های جماران را در داخل کشور ساخته‌ایم، اگر چه که مشابه خارجی آن وجود دارد اما ما به این توانایی رسیده‌ایم که بتوانیم از روش مهندسی معکوس استفاده کرده و در مراحل به طراحی و ساخت بپردازیم. نیروی دریایی امروز به مرحله‌ای رسیده است که نه تنها با استفاده از روش مهندسی معکوس بلکه قابلیت طراحی و ساخت ناوهای هواپیمابر را هم داریم و فقط کافی است که مقام معظم رهبری در این زمینه فرمانی به نیروی دریایی اعلام کنند تا به وسیله نیروهای متخصص این نیرو کار طراحی و ساخت ناو هواپیمابر آغاز شود.
*یکی از مواردی که برخلاف پروژه‌های دیگر نظامی به آن اشاره نشد، میزان برد مفید موشک‌های سطحی، زیر سطحی و هوایی ناوشکن جماران است، برد تیرس موشک‌های این ناوشکن چقدر است؟
در پروژه‌های تجاری و صنعتی به دلیل بازخورد خوب تمامی نقاط قوت را می‌توان ارائه کرد اما در پروژه‌های نظامی نقاط قوت یک طرح را به هیچ وجه نمی‌توان ارائه کرد و متأسفانه ما هم به همین دلیل نمی‌توانیم بسیاری از قابلیت‌های این ناوشکن را بیان کنیم.
در این رابطه هم اگر به برد موشک‌ها اشاره‌ای نشد به همین علت است، اما موضوعی که همه مردم و جهانیان باید بدانند این است که برد موشک‌های جماران نسبت به نمونه‌های مشابه چندین برابر افزایش پیدا کرده است و نیروی دریایی آمادگی مقابله با هرگونه تهدید احتمالی را دارد.
*یکی از ویژگی‌های ساخت ناوشکن جماران استفاده از تجربیات بخش خصوصی و کارخانجات مختلف در کشور است، این بخش چگونه وارد مراحل ساخت شد؟
برای ساخت و بهره‌برداری از این پروژه نیازمند مشارکت بخش خصوصی برای استفاده از تجربیات و توان این بخش درکنار امکانات نیروی دریایی بودیم و با توجه به سیاست گذاری‌هایی که انجام شد، بخش خصوصی در این زمینه وارد ماجرا شد. به‌رغم برخی از ناباوری‌هایی که در رابطه با عدم توانستن برای ساخت این ناوشکن در بخش خصوص وجود داشت، با به کارگیری تخصص‌های موجود درنیروی دریایی با همکاری بخش خصوصی کار ساخت آغاز شد و به نظر من یکی از ویژگی‌های منحصر در ساخت این ناوشکن استفاده از توان علمی و تخصصی در بخش‌های گوناگون کشور است.
اینفوگرافی از تجهیزات و توانمندی های ناوشکن جماران (برای بزرگنمایی روی تصویر کلیک کنید)
[2]
ما هیچ محدودیتی برای خودمان قائل نشدیم که در ساخت این ناوشکن فقط از نیروی دریایی و وزرات دفاع استفاده کنیم بلکه معتقد بودیم که بخش خصوصی هم می‌تواند در این زمینه نقش بسزایی داشته باشد. البته یکی دیگر از ویژگی‌های مشارکت بخش خصوصی در ساخت ناوشکن جماران کار آفرینی و ایجاد مشاغل گوناگون بود.
*به چه دلیل نام جماران برای این ناوشکن انتخاب شد؟
از سال ۵۸ تا رحلت امام(ره) در سال ۶۸ هر زمان که اسم جماران می‌آمد، لرزه براندام دشمنان می‌افتاد، جماران یک ده کوچک بود اما به خاطر وجود امام خمینی(ره) از عظمت خاصی برخوردار شده بود، یکی ازعلت‌های اصلی نام گذاری این ناوشکن به نام «جماران» این بوده است، که اسم جماران در کنار ناوشکن بعد از ۲۰ سال با قابلیت‌های فوق‌العاده لرزه بر اندام دشمنان و بدخواهان نظام بگذارد. در جلسات مختلفی که با حضور مسؤولان و فرماندهان عالیرتبه ارتش برگزار شد، این تصمیم از بین اسامی پیشنهادی زیادی از قبیل سهند و موج اتخاذ شد.
*پس از الحاق ناوشکن جماران به ناوگان نیروی دریایی در تعدادی از رسانه‌های خارجی تحلیل‌هایی در رابطه با تشابه ناوشکن جماران با نمونه‌های خارجی مطرح شد، این تحلیل‌ها تا چه میزان به واقعیت نزدیک است؟
قبل از انقلاب به علت وابستگی شدید نظامی به کشورهای دیگر ناوشکن‌هایی که خریداری شده بود، به هیچ وجه طراحی و در حقیقت رمز و راز تعمیرات آنها در اختیار ایران قرارداده نشده بود و در حقیقت به نوعی وابستگی شدیدی به مستشاران نظامی داشتیم، از طرف دیگر تعمیرات هم از طرف خود مستشاران انجام می‌گرفت و هیچگونه نقشه یا فنون طراحی در اختیار ما نبود که بتوانیم از آن برای ساخت استفاده کنیم. اینگونه صحبت‌ها که هر چند وقت در رسانه‌های بیگانه مطرح می‌شود، برای زیر سؤال بردن موفقیت‌های ایران در طراحی و ساخت یک ناوشکن است و به هیچ وجه واقعیت ندارد.
شاید بخش‌هایی از این ناوشکن مشابه نمونه‌های خارجی باشد اما مهم این است که ما این ناوشکن را از طراحی تا ساخت خودمان و در کشور ساخته‌ایم. ما هرجایی مشکل داشتیم، شخص مقام معظم رهبری به صورت مستقیم کمک می‌کردند، ایشان در سخنانشان چندین بار به موضوع ساخت ناوشکن اشاره داشته‌اند، ایشان ۴ بار در مورد پروژه موج رهنمود داشته‌اند، در ابتدا در سخنانی فرمودند که ناوشکنی با قابلیت حمل بالگرد و موشک بسازید، دوم پروژه موج خیلی مهم است وسوم اگر شما وارد ساخت ناوشکن شوید، یک افق وسیعی ازعلم، تکنولوژی و صنعت در پیش روی شما بازخواهد شد و در آخرین سخنان خود فرمان ساخت جماران شماره دوم را در شمال اعلام کردند. سال ۶۷ زمانی که فرمان تأسیس جهاد خودکفایی از طرف رهبر صادر می‌شود بعد ازمدتی هم پروژه موج را در نوشهر می‌گوید که نیروی دریایی یک نیروی راهبردی است.
امروزه اهمیت حفاظت از مرزهای آبی بسیار زیاد است، هر کشوری که دارای مرز آبی است و نتوانسته از مرزهای آبی خود حفاظت کند مرزهای خاکی و زمین را هم از دست داده‌اند، حضور در آب‌های بین‌المللی باعث استقلال یک کشور می‌شود. ایران یک تجربه هم در این زمینه دارد، در جنگ تحمیلی هم نیروی دریایی در ۷ آذر سال ۵۹ در یک روز نیروی دریایی عراق را از بین برد و عراق دیگر نتوانست از راه‌های آبی استفاده کند.
*ناوشکن جماران (۲) هم در شمال کشور در حال ساخت است، این ناوشکن نسبت به اولین نمونه چه ویژگی‌هایی دارد؟
بر اساس ابلاغ مقام معظم رهبری اولین نمونه تجهیزات دفاعی در نیروها ساخته می‌شود و در مرحله بعد برای تولید انبوه در اختیار وزارت دفاع قرار خواهد گرفت، جماران (۲) هم در حال حاضر توسط وزرات دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در شمال کشور در حال ساخت است و تا دو سال آینده مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
جماران( ۲) نسبت به اولین نمونه تفاوت‌های زیادی دارد به این صورت که شرایط عملیات در دریای خزر با خلیج فارس و آب‌های بین‌المللی بسیار متفاوت است. در دریای خلیج فارس بیشترین عمق آب ۸۰ متر اما در دریای خزر بیش از ۱۰۰ متر است و این شرایط باعث می‌شود که تجهیزات و ادوات یک ناوشکن متفاوت ساخته شود، این موضوع در رابطه با موشک‌ها و ادوات نظامی ناوشکن هم صادق است.
*ناوشکن جماران در اولین مأموریت نظامی خود در حوالی تنگه هرمز اقدام به شلیک و انجام نشست و برخاست بالگرد کرد، این عملیات با چه هدفی برگزار شد؟
یکی از دلایل اصلی اجرای این مأموریت نظامی آزمایش قدرت ماندگاری جماران و استحکام آن در دریاست از قضا در آن روز توفانی با سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت هم باعث مواج شدن دریا شد و ما در یک موقعیت ویژه این ناشکن را آزمایش کردیم. ازطرف دیگر دراین مأموریت توپ‌های ۷۶، ۴۰ و ۲۶ میلی متری مستقر روی ناوشکن هم در مراحل مختلف اقدام به شلیک کردند، عملیات راپل و فرود تکاوران دریایی از بالگرد روی عرشه ناوشکن جماران توسط بالگرد AB212 و عملیات نشست و برخاست بالگرد SH3 در اولین مأموریت دریایی این ناوشکن در تنگه هرمز از جمله بخش‌های دیگر این عملیات بود که با موفقیت به اجرا در آمد. باید توجه داشت که طراحی اولین عملیات ناوشکن جماران به صورتی انجام شده بود، که نوع تیراندازی یک تیراندازی نمایشی نبود و ما در آن روز سلاح‌های ناوشکن را آزمایش کردیم.
*یکی از مباحث مهم در جنگ‌های دریایی مربوط به نبرد زیر سطحی می‌شود، در زمینه طراحی و ساخت زیردریایی تا کنون نیروی دریایی چه پیشرفت‌هایی داشته است و آیا برنامه‌ای برای ساخت زیردریایی دارید؟
نیروی دریایی در ساخت واحدهای زیر سطحی به لحاظ اهمیت موضوع بسیار فعال عمل کرده است درحال حاضر تعداد زیادی زیردریایی در کلاس‌ها و اندازه‌های مختلف دردست ساخت داریم، چرا که همان طور که نیروی دریایی به ناو و ناوچه نیاز دارد به همان اندازه به زیر دریایی و واحدهای زیر سطحی هم نیازمند است.
منبع:
بازنشر از جوان
توضیح: این گفت و گو سال ۸۸ در روزنامه جوان منتشر شده است. گفتنی است، ناخدا غلامزاده در حال حاضر با درجه امیر دریادار مشغول خدمت در نیروی دریایی هستند و تصویر گفت و گو هم مربوط به زمان حال است.
[3]