گفت و گو: علی البرزی
اشاره:
هر ساله همزمان با سالگرد عملیات بیت المقدس و آزاد سازی خرمشهر تحلیل‌های گوناگونی در رابطه با این عملیات و حماسه ماندگار و نقش آن در روند ادامه جنگ ارائه می‌شود، اما موضوعی که به نظر می‌رسد در چند سال گذشته در تحلیل‌ها و نظرات گوناگونی به نوعی مغفول مانده مربوط به نقش پدافند هوایی و سه سایت موشکی تبوک، خیبر و بدر است که بدون شک با توجه به اسناد موجود نقش ویژه و ماندگاری در روند عملیات بیت المقدس داشته‌اند. سرهنگ رحیم زیانی فارغ التحصیل دانشگاه نیروی هوایی در رسته کنترل فرماندهی موشک است که دوره تکمیلی خود را در کشور آمریکا گذرانده و پس از فارغ التحصیلی در یگان پدافند هوایی بوشهر به عنوان افسر علیات آتشبار مشغول به خدمت می‌شود. زیانی در دوران دفاع مقدس به عنوان افسر عملیات سامانه‌های پدافند هاگ و پس ازجنگ هم در سمت‌های گوناگونی از جمله فرمانده گردان هاگ بوشهر، مدیرآموزش پدافند هوایی بوشهر، معاون فرماندهی پدافند هوایی کشور و در نهایت مسئول بازرسی پدافت هوایی فعالیت داشته و سرانجام در سال ۸۶ با درجه سرهنگ تمامی بازنشسته شده است، اما این بازنشستگی پایان فعالیت‌های او نبوده و در حال حاضر هم به عنوان مدیر پروژه سامانه‌های پدافند هوایی مرصاد در وزارت دفاع فعالیت دارد. با این فرمانده کهنه کار در دوران دفاع مقدس گفت وگویی پیرامون نقش پدافند هوایی به ویژه سه سایت تبوک، خیبر و بدر انجام داده‌ایم.
*************
*جناب سرهنگ! در آغاز جنگ، اولین موشک پدافند «هاگ» که به سمت هواپیماهای متجاوز شلیک شد، از کدام پایگاه بود؟
اولین موشک هاگ را گردان پدافند دزفول که اولین گردان عملیاتی غرب کشور در آن زمان بود، شلیک کرد و بعد ازاین شلیک هم گردان پدافند بوشهر به طرف هواپیماهای مهاجم شلیک کردند که این موضوع یکی از ویژگی‌های روزهای اول جنگ برای قدرت دفاعی و توان مقابله به حساب می‌آمد.
*در آن زمان استعداد گردان‌های پدافند در مناطق جنگی به چه صورتی بود؟
در آن زمان گردان هاگ تهران، دزفول و بوشهردر خط عملیات قرارداشتند، تعداد دیگری ازگردان‌ها هم،مثل امیدیه در حال تشکیل و تکمیل ادوات خود بودند.
* شما به چه صورتی در جریان عملیات بیت المقدس قرارگرفتید؟
زمانی که من در گردان پدافند بوشهر حضور داشتم، حاج آقا خاتمی فرمانده وقت پدافند هوایی کشور طی بازدیدی از گردان بوشهراز مدیران این گردان خواستند که گردان پدافند به همراه تمامی تجهیزات برای اعزام به منطقه و پشتیبانی از نیروهای عمل کننده آماده شود. بعد از گذشت چند روز، نامه ای از طرف دفترفرماندهی پدافند هوایی کشوربه صورت امریه به گردان بوشهر ابلاغ شد که پس از جمع آوری تجهیزات، سامانه پدافند هاگ را در منطقه عملیاتی مستقر کنیم. با ارتباطی که با گردان‌های دیگر منطقه داشتیم متوجه شدیم که این امریه و ابلاغ دستور به سه پایگاه موشکی دیگر هم ارسال شده است. در آن زمان گردان بوشهر، دزفول و امیدیه برای اعزام به منطقه عملیاتی انتخاب شدند.
[1]سامانه موشکی هاگ
* استعداد سلاح‌ها و افراد اعزامی به منطقه چگونه بود؟
تجهیزات سامانه هاگ با استعداد ۷۵ نیرو از سایت دو بوشهر، توپ‌های ۳۵ میلیمتری به استعداد ۵۰ نفر با شش قبضه توپ ضدهوایی از گردان همجوار بوشهر و۶۰ نفر به همراه هشت قبضه توپ ضدهوایی آماده اعزام به منطقه شدیم، اما نکته قابل توجه برای تمامی پرسنل مشخص نبودن مکان استقرار و نوع مأموریت بود که به علت مسائل طبقه‌بندی و حفاظتی تا آن زمان مشخص نشده بود و تنها مأموریت اعزام به گردان‌های پدافند ابلاغ شده بود. چند روز قبل از اعزام ما به منطقه موردنظر گروهی از نیروهای پشتیبانی_رزمی برای بررسی منطقه و چگونگی استقرار سامانه‌های پدافند در منطقه مستقر شده بودند.
*در بحث پدافند و گردان‌های موشکی جابه‌جایی تجهیزات راداری بسیار حساس و بااهمیت است، در آن زمان جا به جایی این تجهیزات چگونه انجام شد؟
این نوع تجهیزات با شش سورتی پرواز به محل مورد نظر منتقل شد و من طبق دستور با اولین پرواز به منطقه عملیات اعزام شدم و در این منطقه با سروان غلامی فرمانده وقت پایگاه امیدیه هماهنگ شدم که تجهیزات را در یک منطقه به خصوص مستقر کنیم. سرانجام بعد از هماهنگی‌های لازم دو روز بعد من به همراه تعدادی نیرو و تجهیزات و سامانه‌های راداری با رعایت کامل اصول حفاظتی و به همراه پشتیبانی هوایی هواپیماهای اف ۱۴ و اف ۴ نیروی هوایی به منطقه مورد نظر اعزام شدیم که بعد از گذشت مدتی متوجه شدم این منطقه همان سه راه شادگان است که به علت مسائل حفاظتی تا آن زمان هیچ کدام از نیروها از این موضوع اطلاع نداشتند. قرار بر این شد که بعد از استقرار در محل مورد نظر ۲۰ تا ۲۵ دقیقه برای عدم شناسایی شدن از طرف دشمن به سرعت تجهیزات را از خودروها تخلیه و خودروها به پایگاه برگشته . بعد از طی مسافتی حدود ۸-۷ کیلومتر یکباره صدای هواپیماهای دشمن از طریق دستگاه‌های راداری که در خودروها بود شنیده شد. بلافاصله به ستون خودرویی اعلام کردم که از همدیگر فاصله بگیرند. این دو هواپیما دو بار روی ستون خودرویی شیرجه رفتند و راکت‌های خود را به سمت ما شلیک کردند، اما خوشبختانه هیچ کدام از این راکت‌ها به تجهیزات اصابت نکرد و بعد از طی مسافتی به محل مورد نظر رسیدیم و تجهیزات در مدت کمتر از ۱۲ ساعت آماده عملیات شد.
* در عملیات بیت‌المقدس سه سایت موشکی پدافند هوایی بدر، خیبر و تبوک حضور داشتند. این سایت‌ها در کدام مناطق و با چه مأموریتی قرار گرفتند؟
این سه سایت برای هماهنگی در دفاع هوایی و پشتیبانی از هواپیماهای نیروی هوایی در برابر هجوم هواپیماهای دشمن در منطقه عملیاتی بیت‌المقدس مستقر شده بود. سایت تبوک با فاصله ۱۲ کیلومتری از آبادان قرار گرفته بود. سایت خیبر بعد از شروع عملیات بیت‌المقدس در حوالی جاده اهواز- خرمشهر و سایت بدر هم از گروه پدافند دزفول در ابتدای جاده اهواز- خرمشهر مستقر شده بود و در حقیقت این سه سایت موشکی پدافند، محور طریق‌القدس و بیت‌المقدس را پوشش عملیاتی داده بودند و ارتباط راداری سه سایت از جمله ویژگی‌های این سه سایت بود.
*طرح قرار گرفتن این سه سایت موشکی برای اولین بار توسط چه شخصی ارائه شد؟
در آن زمان به طور دقیق مشخص نشد که چه شخصی این طرح کارآمد را ارائه کرده است، اما در عملیات بیت‌المقدس مدل سایت‌های پدافند توسط شهید ستاری بعد از نهایی شدن به یگان‌های گوناگون ابلاغ می‌شد.
* منطقه عملیاتی بیت‌المقدس یک منطقه عظیم و با وسعت زیاد بود، قرارگرفتن این سایت‌ها در مناطق مورد نظر یا توجه به چه معیاری انجام شده بود؟
این جزو مأموریت‌های ذاتی معاونت عملیات هر نیرویی است که با انجام مطالعات مختلف قرارگرفتن سایت و تجهیزات در یک منطقه عملیاتی را محاسبه می‌کنند. یگان پدافند هوایی باید با توجه به نوع عملیات و ویژگی‌های زمین استقرار تجهیزات موشکی دکترین نظامی خود را تعریف کند و بعد از تصویب مراحل قرارگرفتن تجهیزات انجام خواهد شد.
*جناب سرهنگ!یکی از اصول اصلی یگان پدافند سرعت عمل بالا و تحرک نسبت به تهدیدات هوایی است، با توجه به اینکه یگان شما در تبوک در یک منطقه جنگی مستقر شده بود، چه اقداماتی برای واکنش سریع به تهدیدات احتمالی و هواپیماهای دشمن انجام شد؟
اصل پدافند هوایی باید در جنگ و گریز و تحرک بالا برنامه‌ریزی شود و به علت بی‌تجربگی در سیستم دفاع هوایی تجهیزات به صورت کامل در این عملیات قرارگرفته بود که این خود مقدمه‌ای شد برای مأموریت‌های بعدی که از تجربه این عملیات در پدافند هوایی استفاده کنیم. در آن زمان ما تجهیزات را بسیار سنگین و با حجم بالایی از نیروها به منطقه اعزام کرده بودیم و در نتیجه در عملیات بیت المقدس ما تحرکی نداشتیم، اما به واقع آقا امام زمان (ع) حافظ و نگهدار ما بود، چرا که تجهیزات عظیم یک سایت موشکی را ما در منطقه جنگی و در تیررس دشمن قرار داده بودیم و هر لحظه امکان اصابت موشک یا خمپاره‌ای به سمت سایت بود.
* اولین موشک سایت تبوک درعملیات بیت المقدس چه زمانی و علیه چه هدفی شلیک شد؟
در آن زمان یک روز دوهواپیمای سوخوی عراق در سمت ۲۷۰ درجه وارد مدار پدافند تبوک شد و من به شخصه افسر دستگاه بودم. بعد از بررسی موقعیت این دو هواپیما و جهت حرکت آنها موشک هاگ از سایت تبوک برای انهدام آنها از زمین شلیک شد که باعث سرنگونی یک فروند از این هواپیماها در آن روز شد. بعد ازاولین شلیک سایت تبوک دشمن متوجه آمادگی پدافند ایران در عملیات بیت‌المقدس شد و به واقع این سه سایت در این عملیات نقش ارزنده‌ای ایفا کردند به صورتی که در عملیات بیت المقدس ۷۰ فروند هواپیمای دشمن توسط سایت‌های تبوک، بدر و خیبر سرنگون شد که این حجم خسارات ضربه بسیار مهلکی به دشمن وارد کرده بود.
* با توجه به اینکه عملیات بیت المقدس در چهار مرحله انجام شد، در کدام مرحله پدافند هوایی بیشتر نقش داشت و آیا تغییرات در مراحل عملیات در مأموریت پدافند هم اثرگذار بود؟
در آن زمان دکترین نظامی پوشش هوایی و دفاع پدافند به صورت چند وضعیتی تعریف شده بود، چرا که از منطقه شمال غرب اهواز تا ۱۰ کیلومتری آبادان توسط سایت موشکی پوشش داده شده بود و سیستم‌های میانبر ضد هوایی هم در فواصل مختلف میان این سه سایت قرارگرفته بود. بیشترین فعالیت پدافند درعملیات بیت المقدس مربوط به مرحله تک اول بود که در این مرحله از منطقه دشت عباس نیروها تک ابتدایی خود را آغازکردند و تا حوالی بستان ادامه داشت. اما در طول عملیات بیت‌المقدس هم پدافند هوایی و سه سایت موشکی خیبر، بدر و تبوک با نیروهای دیگر هماهنگ می‌شدند و در هر مرحله دکترین نظامی با توجه به نیازهای اساسی و روزانه جنگ طراحی می‌شد.
* در روز سوم خرداد که عملیات در مرحله نهایی قرار گرفت و منجر به آزاد سازی خرمشهر شد، چه تعداد موشک از این سه سایت شلیک شد؟
در آن روز سایت تبوک ۸۳ فروند موشک شلیک کرد و درمجموع بیشترین شلیک‌ها به ترتیب از سایت تبوک، بدر و خیبرانجام شد، چرا که تبوک و بدر در دومحور شمالی و غربی آبادان مستقر شده بودند و عراق هم تمام تلاشش براین بود که خرمشهر را از دست ندهد و سرانجام بیشترین شلیک‌ها هم از دو سایت بدر و تبوک انجام شد.
*بعد از آزاد سازی خرمشهر باز هم هواپیماهای میراژ و میگ عراق پرواز هایی را به صورت پاتک انجام می‌دادند، در آن زمان مأموریت این سه سایت به چه صورتی ادامه پیدا کرد؟
این سه سایت تا ۴ ماه بعد از عملیات بیت المقدس طبق دستورات ابلاغی عملیاتی بود و حتی در بعضی از مواقع بازهم شلیک هایی برای سرنگونی هواپیماهای دشمن انجام شد. مأموریت بعدی این سه سایت بعد از آزاد سازی خرمشهر هم پشتیبانی دفاع هوایی منطقه برای عبور هواپیماهای خودی بود.
*شما در حال حاضر به عنوان مسئول پروژه سامانه مرصاد در وزارت دفاع فعالیت دارید،ویژگی‌های این پروژه و اهیمت آن برای پدافند هوایی کشور چگونه است؟
به تازگی سامانه مرصاد به بهره برداری رسیده است و با موفقیت صد در صد مورد آزمایش قرارگرفته است، آمریکا باید بداند آنچه ساخته بود، دارای معایب و ایراداتی بود که این اشکالات را ما تحلیل کردیم و توسط مهندسان و نیروهای متخصص نیروی هوایی این سامانه ساخته شد و تست عملیاتی آن با موفقیت انجام شده است، سامانه مرصاد در مقایسه با سامانه‌های پدافندی برد متوسط مشابه خود، نظیر هاگ، از ویژگی‌های برتری برخوردار است.
*و در نهایت پدافند هوایی و نقش آن در دفاع از کشور در یک جمله از زبان سرهنگ زیانی؟
پدافند هوایی پنهان پیدای کشور است که در همه نقاط کشور حضور دارد و همواره هم به علت پنهانی مورد بی مهری قرار گرفته است. شرایط عملیاتی پدافند ایجاب می‌کند که همواره در سکوت و پنهان باشد و همین موضوع باعث شده که پدافند هوایی در ایران یک یگان قدرتمند و مظلوم باشد.
منبع: این مطلب در سال ۸۹ در روزنامه جوان منتشر شده است
[2]