گفت و گو: علی البرزی

اشاره :

در کارنامه فعالیت های نارنجی ها از همکاری با ستاد مبارزه با مواد مخدربه عنوان مدیرکل امور فرهنگی و پیشگیری ، معاون مؤسسه آموزش و پژوهش سوءمصرف و وابستگی مواد داریوش وعضویت در کارگروه های مقابله و پیشگیری از اعتیاد در سازمان ها و انجام مشاوره های تخصصی مشاهده می شود.

نارنجی ها چند سال پس از پایان ماموریت یکساله با ستاد مبارزه با مواد مخدر قطع همکاری کرد و در حال حاضر هم با مراکز مختلف پژوهشی و درمانی همکاری دارد. گفت وگوی زیر حاصل یک ساعته هم کلامی با این کارشناس اعتیاد است که در کلینیک تخصصی وی انجام شده است/

***********************************************

*آقای دکتر،اگر موافق هستید بحث را از موضوع اعتیاد در مدارس که در چند وقت گذشته در صدر اخبار رسانه های مختلف بوده شروع کنیم،شما به عنوان شخصی که مدت ها در مراکز مختلف در رابطه اعتیاد و عوامل آن فعالیت داشتید ،فکر می کنید که در کدام بخش کم کاری داشتیم، که در حال حاضر باید درزمینه اعتیاد در مدارس به جامعه هشداربدهیم ؟

درهمه کشورهای دنیا دررابطه با اعتیاد درمدارس دغدغه وجود دارد وبه این موضوع فکرمی کنند، در کشورما هم این دغدغه وجود داشته است ، اما یک اقدام موثرعملیاتی درمحیط مدارس برای این موضوع انجام نشده است.

البته چند برنامه برای اعتیاد درمدارس به صورت برنامه های کوتاه مدت انجام شده است ،اما این برنامه ها اثربخشی خود را برای پیشگیری اعتیاد وهشدارآن درمدارس و دربین دانش آموزان نداشته است.

هومان نارنجی ها

در حال حاضرآنچه که باید درمدارس درزمینه اعتیاد مورد توجه مسئولان باشد، اقدامات عملیاتی وهدفمند است که با یک تعامل خوب با والدین این موضوع تحقق پیدا می کند.

*شما به عنوان یک کارشناس، وضعیت کنونی اعتیاد در مدارس را چگونه ارزیابی می کنید؟

یک شرایط ایده آل به این صورت است که برای والدین برنامه های آموزشی خوبی دررابطه با فرزند پروری برگزارشود ،که تحقق این موضوع می تواند بسیاری از بخش های پیشگیری از اعتیاد در مدارس راتحت پوشش خود قراردهد واثربخش باشد. در حال حاضر من به شخصه درمطب مراجعه کنندگان زیادی دارم که نمی دانند با فرزندان خود چگونه رفتار کنند.

من معتقد هستم که آموزش فرزند پروری برای والدین ازجهات مختلفی می تواند حائزاهمیت و تاثیرگذارباشد و درکناراین موضوع برای رسیدن به نتیجه مطلوب آموزش ها باید برای دانش آموزان درمراکزآموزشی به صورت آکادمیک وتئوری برگزارشود.

*این روزها در رسانه های مختلف توسط جامعه شناسان هشدارهایی در رابطه با وضعیت اعتیاد در مدارس ارائه می شود ،به نظر شما در حال حاضردر رابطه با این موضوع در وضعیت خطرناکی هستیم؟

درحال حاضر در وضعیت خطرناکی قرارنداریم ،اما اعتیاد درمدارس یک موضوع جدی است که باید نسبت به آن هوشیارباشیم و تمام اقدامات خود را برای پیشگیری از این خطربسیچ کنیم.

متاسفانه بسیاری ازافراد همواره به دنبال اعداد و ارقام در بحث اعتیاد و معتادان هستند،اما نباید فراموش کرد که پیشگیری درهرشرایطی بهترین راهکاربرای مقابله است.

من درهمین مصاحبه به صراحت اعلام می کنم که هرتعداد هم معتاد درکشور وجود داشته باشد، باید پیشگیری در اولویت کاری باشد، تا آمارها بالاتر نرود و چنانچه که درصد معتادان درجامعه کم است، باید با پیشگیری از افزایش این آمارجلوگیری کرد، پیشگیری در هردوصورت ضروری و غیرقابل اجتناب است.

قرارگرفتن مباحث پیشگیری ازاعتیاد ومهارت های زندگی درکتب درسی می تواند ازجهات مختلف حائز اهمیت باشد، چراکه قرارگرفتن این نوع مطالب درکتاب های درسی ،باعث فراگیری و آشنایی دانش آموزان درسراسرکشوربا این معضل اجتماعی خواهد شد. دمتاسفانه درشرایط کنونی دایره مبارزه،پیشگیری و درمان تنها درحوزه ستاد مبارزه با مواد مخدرانجام می شود ،درحالی که وزارتخانه هایی نظیر وزات آموزش و پرورش با تشکیل کارگروه های تخصصی می توانند به صورت مستقل فعالیت هایی را دراین زمینه داشته باشند.

به طورمثال طرح سفیران سلامت برای آشنایی دانش آموزان با آسیب های مختلف اجتماعی می تواند بسیارموثرباشد.

*در صحبت های خود به آمارمعتادان در کشور اشاره داشتید،به نظر شما چرا تا به امروز هیچ آمار دقیقی دررابطه با تعداد معتادین در کشورارائه نشده و تمام آمارهای موجود با واقعیت ها همخوانی نداشته است؟

در رابطه با آمارمعتادین در کشورتحقیقات زیادی انجام شده است ، اما باید توجه داشت که تخمین جمعیت پنهان بسیار سخت است. ارائه آمار دربحث هایی همچون ایدز،اعتیادو.. بسیار سخت است و تنها می توان این آمارها را به صورت تخمینی اعلام کرد.

*یعنی با توجه به صحبت های شما هر چقدر هم که تحقیق و پژوهش در بحث اعتیاد داشته باشیم ،باز هم آمارها به صورت تخمینی ارائه خواهد شد؟

بله به همین صورت است ،اما باید توجه داشت ، به دلیل اینکه سالهای مقایسه و مدل مقایسه یکسان است به همین علت تخمین های ارائه شده در طول یکسال یکسان و معنادارمی شود.

آمار واطلاعاتی که موجود است را افرادی که درکلینیک ها و مراکز درمانی فعالیت می کنند به واقع درک می کنند و واقعی وغیر واقعی را ازهم تشخیص می دهند.

اعدادو ارقامی که همیشه وهرساله ازاعتیاد وآمارمعتادان در کشوراعلام می شود ،بین یک میلیون و دویست تا دو میلون نفر درنوسان بوده است. اگرقبول کنیم که درسال های قبل در حدود دومیلیون معتاد درکشور داشتیم ،درحال حاضرباید به طورمیانگین ۵۰۰ هزار نفر ازاین تعداد را کم کنیم، چرا که بسیاری از این افراد به چرخه درمان و مراکزدرمان واردشده اند.

 * شما مدتی در ستاد مبارزه با مواد مخدر قعالیت داشتید، در زمان فعالیت شما پژوهشی هم در رابطه با آماردانش آموزان معتاد در کشورانجام شده است؟

ما یک آمارتخمینی داشتیم که برای سال ۸۳ بود ومربوط به بخشی که خودشان در مراکزدرمانی و زندان ها اذعان به محصل بودن و اعتیاد داشتند.

آمار این افراد را زمانی که در کل جمعیت معتادین کشورضرب کنیم ،به عدد ۳۰ هزار نفرمی رسیدیم ،اما این عدد تخمین است و ما نمی توانیم به صورت دقیق اعلام کنیم که چه تعداد دانش آموزمعتاد در کشور وجود دارد.

*اما این آماری که شما به آن اشاره کردید، مربوط به سال ۸۳ و در حقیقت ۶ سال پیش است ،در آن زمان اعتیاد در مدارس به اندازه امروز مورد توجه قرارنگرفته بود،آیا این آمار بالاتر رفته است؟

من به شخصه معتقد هستم که اعتیاد همانند تورم هر ساله افزایش پیدا نمی کند ،مواد جدید وارد بازار شده است اما این مواد پرخطرترازمواد گذشته است ودانش آموزان معتاد هم جرات استفاده ازاین مواد را ندارند.

نباید تصورکنیم که به دلیل شدت اعتیاد درسال های اخیردرجامعه تعداد دانش آموزان معتاد هم افزایش پیداکرده است.

در حال حاضر دریک طرح مشترک و پژوهشی با دفترسلامت وزات آموزش و پرورش پرسش نامه هایی برای خود گزارش دهی دانش آموزان معتاد برای توزیع در مدارس دربین دانش آموزان آماده کرده ایم.

اما این مدل گزارش دهی هم به دلیل اینکه خود گزارشی و توسط خود فرد انجام می شود ،زیر تخمین و با واقعیت فاصله زیادی دارد.

ازطرف دیگربه تازگی پژوهشی درتعدادی ازمناطق تهران توسط دکترشهرام محمد خانی درزمینه اعتیاد انجام شده است ،که متاسفانه اعداد وارقامی نه چندان خوشحال کننده از وضعیت اعتیاد در بین دانش آموزان به دست آمده است.

 *آقای دکتر! اگر بخواهیم در این بخش نتیجه گیری داشته باشیم می توان گفت که زنگ خطر اعتیاد در مدارس به صدا در آمده و لزوم توجه به این موضوع دو چندان افزایش پیدا کرده است؟

در بحث اعتیاد دانش آموزان، اگر دیراقدام کنیم ،پشیمان خواهیم شد چرا که در حال حاضر هر روزمواد جذاب تر با دسترسی بالا و استفاده آسان تر به بازار مواد مخدر وارد می شود و این موضوع می تواند تهدید جدی برای اعتیاد دانش آموزان درمدارس باشد.

*کارشناسان اجتماعی معتقد هستند که جابه جایی سریع مدیران در ستاد مبارزه با مواد مخدر در چند سال گذشته یکی از عوامل اصلی عدم موفقیت های برنامه ها بوده است، شما خودتان هم تا چند وقت پیش با ستاد همکاری داشتید،اما در حال حاضراین همکاری قطع شده است،دلیل اصلی این تغییرات زود هنگام را در چه مواردی می دانید؟

به طورقطع تغییرات بی تاثیر نیست و گردش مسئولان در کشور به خصوص در حوزه های پیشگیرانه بسیار حساس است ،چرا که برای به ثمررسیدن اقدامات و برنامه های یک بخش فرصت کافی لازم است.

به طورمثال اگر بخواهیم دربحث پیشگیری از اعتیاد برای جوانان ۱۵ ساله از امروزبرنامه ریزی داشته باشیم ،۱۰ سال آینده نتیجه اصلی به ثمرخواهد نشست.

بنابراین باید تداوم و نظم درمدت زمان به ثمر رسیدن یک طرح وجود داشته باشد، تا نتیجه مطلوب در اجرای یک طرح پیشگیرانه به دست آید.

من در یکی از سفرهایی که به کشورهای منطقه داشتم در آنجا یکی از مسئولان حوزه مواد مخدربیش از ۱۷ سال در پست خود در حال خدمت بود ،اما در ایران با تغییرات زود هنگام مدیران کار به سختی انجام خواهد شد.

*طبق آماردر حال حاضر ۹۰ درصد افرادی که اعتیاد را ترک می کنند، بعد ازمدتی باز هم به چرخه اعتیاد وارد می شوند،به نظر شما در کدام بخش کم کاری داشته ایم و علت بازگشت افراد به چرخه اعتیاد در چه مواردی است؟

درمان اعتیاد بسیار سخت است و این خود همیشه یکی ازشعارهای اصلی برای تقویت حوزه پیشگیری است و هرچقدر که بودجه وامکانات در بخش مبارزه ودرمان صرف شود به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید.

در دنیا میزان موفقیت ترک اعتیاد بین ۷۰ تا۹۰ درصد میزان موفقیت وجود دارد، اما در مواردی همچون شیشه درمان بسیارناامید کننده است و درصد بازگشت افراد به چرخه دررابطه با این ماده مخدربسیاربالاتر است. دررابطه با سایر مواد هم تا حدی در وضعیت بهتری قرارداریم.

*مداخلات غیر دارویی شامل انجام مشاوره های روانشناسی وفردی و یا فعالیت های گروه درمانی برای جلوگیری از بازگشت افراد به چرخه اعتیاد موثر باشد؟

من معتقد هستم که انجام اینگونه از فعالیت ها در حال حاضر در کلینیک ها و مراکز درمانی بسیار ضعیف است و باید این حوزه در درمان تقویت شود.

بسیاری از مراکز درمانی در شرایط کنونی تنها به ارائه متادون به معتادان می پردازند و این در حالی است که متادون تنها ۲۰ درصد درمان را شامل می شود و مابقی مربوط به خانواده ،مشاوره های تخصصی و روانشناسی می شود،که متاسفانه کمتر به این بخش توجه شده است.

*به تازگی دربین جوانان صحبت هایی در رابطه با عدم اعتیاد آور بودن مواد مخدر صنعتی نقل می شود،فکر می کنید چنین باورهایی به چه علت در بین جوانان به وجود آمده است؟

این موضوع خطرناک ترین تبلیغاتی است که در رابطه با مواد مخدر وجود دارد، من به عنوان یک کارشناس اگر بخواهم خطرناک ترین ماده مخدری که تا به امروز شناختم را نام ببرم، بدونه شک به شیشه اشاره می کنم.

شیشه از نظراعتیادآوری،تخریب سیستم عصبی و خشکیده کردن بدن افراد مصرف کننده و عوارض جانبی دیگرخطرناک ترین ماده مخدر است،مخدرها از لحاظ خطر و آسیب به ترتیب شیشه ،کراک و هروئین و تریاک تقسیم بندی می شود،رواج این باور های غلط در بین جوانان می تواند بسیار خطرناک باشد .

* در خبرها داشتیم که در حال حاضراز شیشه به عنوان داروهای لاغری استفاده می شود،به نظر شما برای مقابله با باورهای غلط نسبت به مواد مخدر چه اقداماتی باید انجام داد؟

اینگونه موارد را باید در برنامه های اطلاع رسانی و مستند از طریق صدا و سیما به مردم نشان داد و خطرات اینگونه باورهای غلط را به جوانان گوش زد کرد.

مدتی پیش هم یکی از قهرمانان رشته بدنسازی با مراجعه به مطلب من خواستار ترک اعتیاد بود، چرا که برای لاغری از شیشه استفاده و معتاد این ماده شده بود.

باید توجه داشت که شیشه به شدت اعتیاد آوراست و حتی یکبار مصرف آن هم اعتیاد به همراه دارد ودروغین ترین روش تبلیغ این ماده عدم اعتیاد آور بودن آن است، که متاسفانه درچند وقت گذشته هم مصرف آن به شدت افزایش داشته است.

*افرادی که به کلینیک شما برای ترک اعتیاد مراجعه می کنند،بیشترازچه موادی استفاده کرده اند؟

در حال حاضر معتادان کراک،شیشه و تریاک برای ترک مراجعه می کنند و کراک و تریاک از نظر میزان مصرف در حال رقابت با هم هستند.

* به تازگی در کلینیک های ترک اعتیاد قرص های “متادون “برای معتادان تجویز می شود،تجویز این قرص ها چه اندازی می تواند در کاهش مصرف و ترک اعتیاد موثر باشد؟

این ماده جایگزین همان موادی است که تا قبل از درمان توسط شخص معتاد استفاده می شود، همواره باید بین خیلی بدترو بد ما بد را انتخاب کنیم ،قرص های متادون هم عوارض جانبی خود را دارد، اما در این شرایط برای بیماربسیارموثر است .

*چند سالی است که مباحثی تحت عنوان استفاده از ظرفیت های سازمان های مردم نهاد برای مقابله با اعتیاد مطرح می شود،زمانی که در ستاد مبارزه فعالیت داشتید،ارتباط سازمان های مردم نهاد با ستاد چگونه بود؟

متاسفانه در حوزه پیشگیریngo ها و سازمان های مردم نهاد قوی و کار آمدی نداشته ایم ،اما در حوزه درمان این تشکل ها توانسته اند تا حد زیادی پیشرفت داشته باشند.

در بعضی از کشوزها سازمان های مردم نهادی وجود دارند که حتی کتاب های مهارت های زندگی برای کشورهای دیگر تدوین می کنند.

البته باید توجه داشت که فرآیند تاسیس و راه اندازی یک سازمان مردم نهاد و تشکل فعال در زمینه مواد مخدر هم بسیار سخت است .

اما من معتقد هستم که کلید حل معضل اعتیاد در خانواده است، چرا که هر خانواده یک کانون پیشگیری از اعتیاد به حساب می آید که چنانچه این کانون بتواند به درستی نسبت به آگاه سازی فرزندان اقدام کند دیگر نیازی به سازمان های مردم نهاد و یا برنامه های جامع و گسترده پیشگیری در کشورنداریم .

*کشورهای در حال توسعه برای مقابله با معضلات و آسیب های اجتماعی برنامه ریزی هایی را به صورت آماری و نموداری انجام می دهند تا وضعیت آسیب اجتماعی و میزان خطرات آن در سال های آینده مشخص شود ،به نظر شما در کشور ما وضعیت اعتیاد در سال های آینده با توجه به فعالیت هایی که در حال حاضر انجام می شود ،به چه صورتی خواهد بود؟

من معتقد هستم که اگر ما مداخله موثری در حوزه جوانان و نوجوانان نداشته باشیم ،باید منتظرپایین آمدن سن اعتیاد در سال های آینده باشیم ،هرچند که اقدامات گسترده ای از طرف ستاد مبارزه با مواد مخدر با همکاری صدا و سیما در رابطه با مواد مخدر صنعتی انجام شده است، اما چنانچه فعالیت های اساسی برای سال های آینده صورت نگیرد،با معضل جدی در بحث جوانان و نوجوانان مواجه خواهیم بود.

باید سرانه آموزش و اطلاع رسانی درمدارس افزایش پیدا کند و دروزارت آموزش و پرورش هم بخش ویژه ای برای فعالیت های پیشگیرانه وآگاه سازی در مدارس تشکیل شود.

متاسفانه در حال حاضر در آموزش و پرورش برای مقابله با معضل اعتیاد ساز و کار لازم فراهم نیست حتی یک مشاور برای آگاه سازی جوانان در مدارس وجود ندارد و فعالیت ها به صورت سطحی انجام می شود.

باید توجه داشت که برای مقابله با معضل اعتیاد در مرحله اول خانواده به عنوان نهاد اصلی جامعه و در مرحله دوم سازمان هایی همچون وزارت آموزش و پرورش نقش بسزایی دارند.

*سال گذشته طرحی تحت عنوان “کار درمانی” برای معتادان پس از ترک از طرف نیروی انتظامی در برخی از شهرها اجرایی شد،به نظر شما اینگونه از طرح ها می تواند برای جلوگیری از بازگشت معتادان به چرخه اعتیاد موثر باشد؟

دغدغه گروهی از معتادان بعد از ترک کارو اشتغال است ،اما اینگونه طرح ها همگانی و برای همه معتادین اثربخش نیست. من معتقد هستم که این طرح باید برای معتادینی که متقاضی هستند انجام شود چرا که برای همه جوابگو نخواهد بود.

در برخی از کشورهای دنیا در رابطه با نوع درمان معتادین تحقیقات مختلفی انجام می شود و بنابر نتایج این تحقیقات درمان موردنظر برای هر شخص تعیین می شود.

طرح کاردرمانی معتادان برای تعدادی اثر بخش خواهد بود اما برای جمعیت معتادین اثر بخش نیست چرا که هرفرد معتاد با توجه به نوع اعتیاد نیازمندی های خاص خود را دارد./انتهای پیام

منبع: باز نشر از جوان

این مطلب در سال ۱۳۸۹ در روزنامه جوان منتشر شده است.